Zrozumienie „Zdrowego Dorosłego” w terapii schematów ...i dlaczego zdrowy dorosły jest jak ośmiornica.

Autor Sebastian Salicru | Źródło
Polska wersja Uczę się ACT

KLUCZOWE PUNKTY

• W terapii schematów „zdrowy dorosły” reprezentuje stan umysłu, który ucieleśnia dojrzałość psychiczną.
• Jest to część ciebie, która jest zdolna, silna i dobrze funkcjonująca.
• Jego funkcją jest dostarczanie wskazówek do podejmowania świadomych, realistycznych decyzji w codziennym życiu.
• Ostatnie badania proponują wykorzystanie metafory ośmiornicy do reprezentowania zdrowego dorosłego.

W tym miejscu chciałbym wyjaśnić naturę i funkcję „zdrowego dorosłego” (HA), koncepcji wywodzącej się z modelu terapii schematów (TS) (Young, 1994), która staje się coraz bardziej popularnym podejściem do pracy z różnymi problemami dotyczącymi osobowości i zdrowia psychicznego (Masley i in., 2012).

HA reprezentuje stan umysłu, który ucieleśnia zdrowie psychiczne i dojrzałość. Jego funkcją jest zapewnienie zdolności i wskazówek do podejmowania świadomych, realistycznych i trafnych decyzji w życiu codziennym, w przeciwieństwie do uproszczonych, zniekształconych, nierealistycznych oczekiwań lub wyborów (Salicru, 2023).

Tryby lub stany Ja

Oprócz 18 wczesnych nieadaptacyjnych schematów (samodestrukcyjnych, podstawowych motywów lub dysfunkcjonalnych wzorców, które niektóre osoby powtarzają przez całe życie), model TS obejmuje koncepcję trybów schematu lub stanów ja. Tryby to chwilowe stany emocjonalne, myślowe, behawioralne i neurobiologiczne, których doświadczamy w odpowiedzi na aktywację schematów – gdy nasze potrzeby nie są zaspokajane (wyjątek stanowi tryb HA). Istnieją cztery kategorie trybów:

Tryby dziecięce

Dysfunkcjonalne tryby radzenia sobie

Dysfunkcjonalne tryby rodzica

Tryb zdrowego dorosłego

1. Tryby dziecięce

Są to chwilowe stany mentalne i emocjonalne oraz reakcje behawioralne, z których uczymy się w dzieciństwie, aby działać i adaptować się. Istnieją cztery główne tryby dziecięce:

• Wrażliwe dziecko doświadcza strachu, bólu, smutku i niepokoju z powodu aktywacji schematu niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych.
• Rozzłoszczone dziecko wyraża swój gniew poprzez protestowanie lub odgrywanie gniewu z powodu aktywacji schematu niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych.
• Impulsywne/niezdyscyplinowane dziecko działa impulsywnie i ma trudności z opóźnianiem gratyfikacji lub braniem pod uwagę innych.
• Zadowolone/szczęśliwe dziecko odczuwa radość, miłość, więź i zadowolenie, ponieważ potrzeby emocjonalne są odpowiednio zaspokajane; nie ma aktywacji schematu.

2. Dysfunkcjonalne tryby radzenia sobie

Reprezentują one dysfunkcjonalne lub nieadaptacyjne sposoby radzenia sobie, których nauczyliśmy się w dzieciństwie, kiedy się rozwijaliśmy, aby dostosować się do sytuacji i pomóc nam przetrwać. Jako dorośli prawdopodobnie nadal będziemy używać tych trybów radzenia sobie w chwilach, które wywołują lub wzbudzają przeszłe emocje w teraźniejszości i przypominają nam o tych sytuacjach, nawet jeśli nie potrzebujemy ich już do przetrwania w obecnej sytuacji. Istnieją trzy główne rodzaje dysfunkcjonalnych trybów radzenia sobie:

• Odłączony/ unikający obrońca radzi sobie poprzez wycofywanie się, odłączanie i unikanie aktywacji schematu. Odcina własne potrzeby i uczucia, odłącza się emocjonalnie, odrzuca pomoc i może angażować się w działania samouspokajające lub samostymulujące w sposób kompulsywny lub nadmierny (np. alkohol, narkotyki, uzależnienie od pornografii).
• Uległy poddany radzi sobie z aktywacją schematu poprzez bycie uległym lub zależnym od innych. Zachowuje się w sposób bierny, podporządkowany, uległy, poszukuje aprobaty lub deprecjonuje siebie w kontaktach z innymi, aby uniknąć strachu przed odrzuceniem lub konfliktem; toleruje nadużycia i/lub złe traktowanie (np. dogadzanie ludziom lub uleganie naciskom).
• Nadmierny kompensator próbuje zapobiec aktywacji schematu poprzez nadmierną kontrolę, dominację lub działanie w sposób przeciwny do tego, co zostało aktywowane. Czuje się i zachowuje w sposób wymagający uwagi lub statusu. Przejawia się w wielkości, kontrolowaniu zachowań, manipulacji i agresywności (np. bycie tyranem). Te uczucia i zachowania rozwinęły się pierwotnie w celu zrekompensowania lub zaspokojenia niezaspokojonych podstawowych potrzeb w dzieciństwie.

Te trzy tryby radzenia sobie odpowiadają trzem stylom radzenia sobie, które są równoległe do podstawowych reakcji organizmu na zagrożenie: ucieczka, walka lub zastygnięcie.

3. Dysfunkcjonalne tryby rodzicielskie

Są one określane jako zinternalizowane dysfunkcjonalne tryby rodzicielskie i odnoszą się do sposobu, w jaki będąc dziećmi – poprzez proces introjekcji – zinternalizowaliśmy (nieświadomie włączyliśmy do siebie) sposób, traktowania nas przez naszych rodziców (np. dysfunkcjonalne rodzicielstwo). Według badań, na dobre i na złe, traktujemy siebie i innych tak, jak byliśmy traktowani.

Istnieją dwie prototypowe formy zinternalizowanego trybu rodzicielskiego:

• Rodzic wymagający/krytyczny wywiera na siebie presję, by osiągać nadmierne wyniki, spełniając nierealistycznie wysokie oczekiwania i standardy oraz krytykując siebie, jeśli nie są one spełnione.
• Karzący rodzic zawstydza, krytykuje lub karze samego siebie. Uważa, że on sam lub inni zasługują na karę lub winę i działa w oparciu o te uczucia, obwiniając, karząc lub stosując przemoc wobec siebie.

Zinternalizowane tryby rodzicielskie reprezentują różne sposoby, w jakie możemy stać się naszymi najgorszymi wrogami.

4.Tryb zdrowego dorosłego

W oparciu o powyższe, niniejsza część artykułu wyjaśnia, dlaczego tryb zdrowego dorosłego (HA) jest tak ważny dla zdrowia psychicznego.Tryb zdrowego dorosłego pomaga nam zrekompensować lub skorygować to, czego brakowało nam od rodziców lub opiekunów w dzieciństwie.

HA pomaga nam uwolnić się od opisanych powyżej autodestrukcyjnych wzorców i funkcjonalnie zaspokoić nasze podstawowe potrzeby jako niezależnych, dojrzałych i odpowiedzialnych osób, a także pozytywnie odnosić się do innych.

Dlatego też HA jest tą częścią nas samych, która jest pewna siebie, zdolna, silna i dobrze funkcjonująca. Zawsze jest w stanie odpowiedzieć na pytanie:”Jak dojrzała, współczująca i psychologicznie nastawiona osoba myślałaby, czuła i działała w tej sytuacji?” (Edwards, 2022, s. 4).

Z tej perspektywy HA jest odpowiednikiem tego, co Carl Rogers nazwał „w pełni funkcjonującą osobą”, Masłowskiej „samorealizacji” i „autotranscendencji” oraz pragmatyzmu tradycyjnej koncepcji „mądrości” i „mądrego ja”.

Biorąc pod uwagę wielość ról i zadań, które HA musi wykonać w danym momencie, w niedawnym artykule zaproponowano użycie metafory ośmiornicy do reprezentowania HA. Ośmiornica jest wysoce inteligentnym stworzeniem, które:

• szybko wyczuwa i uczy się złożoności swojego otoczenia;
• rozwiązuje problemy w sposób specyficzny i kreatywny;
• dzięki dużemu mózgowi, rozbudowanym narządom zmysłów i ośmiu bardzo elastycznym ramionom może sięgać i chwytać, pływać, chodzić, kopać i pielęgnować;
• dzięki dużym oczom może aktywnie skanować swoje otoczenie, aby łatwo rozróżniać obiekty;
• biorąc pod uwagę jej miękkie ciało, składające się z hydrostatycznego i przegubowego szkieletu, jej ramiona mają dużą swobodę w wykonywaniu dowolnych czynności;
• dzięki dużemu układowi nerwowemu, który konkuruje z wieloma ssakami, wykazuje zaawansowane zdolności poznawcze.
• wszystko to umożliwia ośmiornicy generowanie niezwykle skutecznych zachowań adaptacyjnych z elegancją i łatwością – zdolność ta została określona jako „ucieleśniona inteligencja”.

Podsumowując, metafora ośmiornicy oferuje prostą, obrazową, kreatywną, potężną i zapadającą w pamięć metaforę, którą można wykorzystać do rozwijania i wzmacniania trybu zdrowego dorosłego jako pozytywnej interwencji psychologicznej w celu osiągnięcia celów.